رقص خنجر در گلستان، یکی از نمایشیترین و جذاب ترین آئینهای فرهنگی در بین ترکمنها است. این رقص گروهی و پرشور با پوشیدن لباسهای سنتی و بستن خنجر بر کمر اجرا میشود و بازتابی از حس عرفانی جذبههای صوفیانه را در خود دارد. همواره در اجرای این رقص، جنبهای از ذکر و یاد خداوند به چشم میخورد که آن را به یک آیین مذهبی نیز تبدیل کرده است.
این آیین نه تنها شوق و شور زندگی قبیلهای را به نمایش میگذارد بلکه ارتباط عمیق ترکمنها با فرهنگ و تاریخ خود را نیز نمایان میسازد.
از لینک مقابل، میتوانید برنامه زمانی تورهای طبیعت گردی داخلی نارون را بررسی کنید و تور ترکمن صحرا، جزو یکی از پرطرفدارترین تورهای گلستان نارون به شمار می رود. در این مقاله از مجله گردشگری نارون، به بررسی رقص خنجر در گلستان میپردازیم.
تاریخچه رقص خنجر ترکمن ها
ریشههای تاریخی رقص خنجر به دوران پیش از اسلام، حتی حدود سه سده قبل از ظهور اسلام بازمیگردد. در آن زمان، این رقص به عنوان یک آیین نمایشی با محتوای حماسی و جنگی اجرا میشد و نقش مهمی در آمادهسازی جنگجویان ترکمن برای نبرد با دشمنان و حیوانات وحشی داشت. ترکمنها با بهرهگیری از حرکات موزون، خود را برای مواجهه با چالشهای زندگی عشایری آماده میکردند.
تحول رقص خنجر در دوران اسلامی
با ظهور اسلام و گسترش آن در میان اقوام ترک، رقص خنجر دستخوش تغییراتی شد و ابعاد معنوی بیشتری یافت. آهنگ و مضامین اشعار به سمت ذکر و ستایش خداوند تغییر کرد و برخی از اشعار عرفانی دستنوشتهی باغشیها به بخشی از این مراسم تبدیل شد. در این دوران، رقص خنجر به همراه نیایش و دعاهای شفابخش برای بیماران روحی و روانی اجرا میشد و ارتباط معنوی عمیقی بین شرکتکنندگان ایجاد میکرد.
اشتراکات رقص خنجر در گلستان با سایر فرهنگها
شاید جالب باشد که بدانیم رقص خنجر تنهای نمایش معنوی مشابهی با آیینهای زار در خلیج فارس و گوات در بلوچستان دارد. این آیینها نیز به نوعی روشهای درمانی و معنوی برای بهبود بیماریهای روحی و روانی محسوب میشوند که از حرکات موزون و نغمههای خاص برای ایجاد آرامش و شفابخشی استفاده میکنند.
نقش اجتماعی رقص خنجر در مراسم ترکمنها
امروزه، رقص خنجر به صورت گسترده در مراسم مختلف ترکمنها مثل جشنهای قبیلهای، عروسیها، ختنهسوران و مناسبتهای مذهبی اجرا میشود. این مراسم یادگاری است از سنتهای گذشته که به شادی و اتحاد اجتماعی اعضای قبیله کمک میکند. در اجرای رقص خنجر از غزلهای عرفانی استفاده میشود که به اشعار شاعرانی چون مولانا و سعدی نزدیک هستند و هر کدام معنای خاصی را در دلهای شرکتکنندگان زنده میکند.
نحوه اجرای مراسم رقص خنجر در گلستان
در اجرای رقص خنجر گروهی شش نفره از مردان ترکمن به دور آتش یا درون آلاچیق حلقه زده و همراه با تکرار یک نغمه خاص، میچرخند. در کنار آنها یک نفر به نام پرخوان وجود دارد که با نیایش و ذکرخوانی رقصندگان را راهبری میکند. حرکات رقص پا به صورت چرخشی و هماهنگ با نغمهای خاص اجرا میشود و حس شجاعت و رزمندگی را در میان آنان زنده نگاه میدارد. در پایان اجرای رقص، پرخوان خنجر را به سمت بالا میبرد و شرکتکنندگان نیز دستهایشان را در نقطهای مشترک بالا میگیرند که میتواند نمایانگر گنبد یا آلاچیقی مشترک باشد.
این آیین نه تنها شوق و شور زندگی قبیلهای را به نمایش میگذارد بلکه ارتباط عمیق ترکمنها با فرهنگ و تاریخ خود را نیز نمایان میسازد. این رقص در مناسبتهای خاص مانند جشنها، اعیاد و روحانیگریهای مهم برگزار میشود.
برخی از آئینهای خاص که رقص خنجر در آن اجرا میشود شامل:
- جشن عروسی: در مراسم عروسی، این رقص به عنوان نمادی از شجاعت و عشق شناخته میشود.
- مناسبتهای مذهبی: در جشنهای مربوط به دین اسلام و یادبود پیامبر، رقص خنجر بهعنوان یادبودی از وفاداری و ارادت به خداوند اجرا میشود.
- مراسم عید: ترکمنها در روزهای عید نیز از این رقص به عنوان نمادی از اتحاد و همدلی استفاده میکنند.
اهمیت رقص خنجر در گلستان
رقص خنجر، نمادی از فرهنگ غنی ترکمنهاست که ریشه در تاریخ و معنویت دارد. با گذشت زمان، با حفظ هویت اصیل خود، توانسته است با فرهنگهای جدید همخوانی پیدا کند و هنوز جایگاه خود را در مراسم مختلف اجتماعی و مذهبی مردم ترکمن حفظ کند.
این نمایش هنری نه تنها ابزاری برای تقویت روحیهی جمعی و نزدیکتر شدن به باورهای دینی است، بلکه به عنوان میراثی فرهنگی و اصیل از گذشته به نسل جوان منتقل میشود. این انتقال، فهم ترکمنها از باورها و فرهنگهایشان را ارتقا میبخشد و نگهداری از این آیینها، به مثابه حفظ تاریخ و هویت فرهنگی برای نسلهای آینده محسوب میشود.
این رقص میتواند فرصتی برای ترویج گردشگری فرهنگی باشد، زیرا بسیاری از گردشگران به یادگیری و تجربه این نوع فعالیتها علاقهمندند.
سخن پایانی
رقص خنجر در گلستان، رقصی گروهی و پرشور است که با پوشیدن لباسهای سنتی و بستن خنجر بر کمر توسط ترکمن ها اجرا میشود و بازتابی از حس عرفانی جذبههای صوفیانه را در خود دارد. در این مقاله، به بررسی تاریخچه رقص خنجر ترکمن ها و نقش آن در گردشگری منطقه پرداختیم. امیدواریم از مطالعه رقص خنجر در گلستان لذت برده باشید و با دیدگاه ارزشمند خود، نارون اکوتور را در ارائه محتواهای گردشگری مفید یاری نمایید.
منابع:
- بنشیخه، محسن، (1398). “فرهنگ و هنر قوم ترکمن”، نشر آفتاب.
- جمالی، احمد، (1400). “ذکرها و آیینهای نمایشی در ایران”، انتشارات اختران.
- رعناپور، پروین، (1395). “نقش آیینهای محلی در ایجاد هویت فرهنگی”، مجله فرهنگ و مردم.
