در ساحل رودخانه نِوا، جایی که تاریخ و هنر روسیه در هم می‌آمیزد، بنایی با شکوه و عظمت بی‌نظیر خودنمایی می‌کند. تئاتر مارینسکی نه تنها یک سالن نمایش، بلکه نماد فرهنگ و هویت ملی روسیه است. اینجا جایی است که شاهکارهای موسیقی کلاسیک جهان برای اولین بار اجرا شده‌اند، جایی که بالرین‌های افسانه‌ای روی صحنه رقصیده‌اند و جایی که هنر در خالص‌ترین شکل خود تجلی یافته است.
تئاتر مارینسکی با بیش از ۱۶۰ سال تاریخ، یکی از مهم‌ترین نهادهای فرهنگی جهان محسوب می‌شود. این مجموعه شامل سه سالن اصلی است: ساختمان تاریخی مارینسکی (Mariinsky I)، سالن مدرن مارینسکی-۲ (Mariinsky II) و سالن کوچکتر مارینسکی-۳ که در سال ۲۰۱۳ افتتاح شد.
برای هنردوستان، بازدید از تئاتر مارینسکی در تور روسیه مانند زیارت به مکانی مقدس است. اینجا زادگاه باله کلاسیک روسی است، جایی که چایکوفسکی و شوستاکوویچ آثار خود را برای اولین بار به مخاطبان معرفی کردند. امروز، مارینسکی همچنان به عنوان یکی از پیشروترین مراکز هنری جهان شناخته می‌شود.
تاریخچه تئاتر مارینسکی
تولد یک اسطوره (۱۸۵۹-۱۸۶۰)
تئاتر مارینسکی در سال ۱۸۶۰ به دستور تزار الکساندر دوم و به افتخار همسرش ماریا الکساندروونا (معروف به ماریینسکی) افتتاح شد. این بنا توسط معمار برجسته روسی آلبرتو کاوسی طراحی شد و جایگزین تئاتر سیرک سابق شد که در آتش‌سوزی ویران شده بود. اولین نمایش در این تئاتر، اپرای “زندگی برای تزار” اثر میخاییل گلینکا بود که به عنوان یکی از پایه‌های اپرای ملی روسیه شناخته می‌شود.
طراحی اولیه تئاتر ترکیبی از سبک‌های نئو-باروک و رنسانس ایتالیایی بود. سالن اصلی با گنجایش ۱،۶۲۵ نفر، بزرگترین سالن تئاتر در روسیه آن زمان محسوب می‌شد. نکته جالب توجه این است که نام تئاتر در طول تاریخ چندین بار تغییر کرده است: در دوره شوروی به نام “تئاتر دولتی اپرا و باله” شناخته می‌شد و در سال ۱۹۳۵ به افتخار انقلابی معروف سرگئی کیروف، به “تئاتر کیروف” تغییر نام داد. پس از فروپاشی شوروی در سال ۱۹۹۱، نام تاریخی مارینسکی به آن بازگردانده شد.
عصر طلایی (۱۸۸۰-۱۹۱۷)
دوران طلایی مارینسکی در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم بود. در این دوره، تئاتر شاهد نخستین اجراهای بسیاری از شاهکارهای موسیقی کلاسیک بود. در سال ۱۸۹۰، چایکوفسکی باله “زیبای خفته” را در این تئاتر به روی صحنه برد. دو سال بعد، “فندق‌شکن” نیز برای اولین بار در مارینسکی اجرا شد. این آثار امروزه به نمادهای باله کلاسیک جهانی تبدیل شده‌اند.
در این دوران، مارینسکی به مرکزی برای نوآوری‌های هنری تبدیل شد. ماریوس پتیپا، طراح رقص فرانسوی-روسی، بسیاری از باله‌های کلاسیک را در این تئاتر خلق کرد. خوانندگان اپرای مشهوری مانند فئودور شالیاپین در این سالن به اجرا پرداختند. معماری داخلی تئاتر نیز در این دوره تکمیل شد، از جمله نصب لوستر کریستالی عظیم با وزن بیش از ۲ تن در سالن اصلی.
دوران شوروی (۱۹۱۷-۱۹۹۱)
پس از انقلاب اکتبر ۱۹۱۷، تئاتر مارینسکی مانند بسیاری از نهادهای فرهنگی روسیه دچار تحولات اساسی شد. با این حال، به رغم تغییر نام به تئاتر کیروف، این مکان به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز هنری شوروی باقی ماند. در این دوره، آهنگسازانی مانند دیمیتری شوستاکوویچ و سرگئی پروکوفیف آثار خود را در این تئاتر به نمایش گذاشتند.
جنگ جهانی دوم آزمون سختی برای مارینسکی بود. در طول محاصره ۹۰۰ روزه لنینگراد (نام سابق سن پترزبورگ)، تئاتر به رغم بمباران‌های شدید به فعالیت خود ادامه داد. بسیاری از هنرمندان در حالی که از گرسنگی رنج می‌بردند، به اجرا ادامه دادند. پس از جنگ، تئاتر به سرعت بازسازی شد و در دهه ۱۹۵۰ به اوج جدیدی از شکوفایی رسید. در این دوره، رقصنده‌های افسانه‌ای مانند رودولف نورئیف و میخائیل باریشنیکوف در مارینسکی آموزش دیدند.
رنسانس معاصر (۱۹۹۱ تا امروز)
پس از فروپاشی شوروی در سال ۱۹۹۱، تئاتر مارینسکی دوران جدیدی از شکوفایی را تجربه کرد. تحت مدیریت والری گرگیف، رهبر ارکستر مشهور، این تئاتر به یکی از پیشروترین مراکز هنری جهان تبدیل شد. در سال ۲۰۰۶، پروژه گسترش تئاتر با ساخت سالن جدید مارینسکی-۲ آغاز شد که در سال ۲۰۱۳ افتتاح گردید.
امروزه، تئاتر مارینسکی یکی از کامل‌ترین مجموعه‌های هنری جهان را داراست. این مجموعه شامل ارکستر سمفونیک مارینسکی، گروه باله مارینسکی و گروه اپرای مارینسکی است که همگی از بهترین‌های جهان محسوب می‌شوند. تئاتر سالانه میزبان بیش از ۳۰۰ اجرای اپرا، باله و کنسرت است و هنرمندان آن به سراسر جهان سفر می‌کنند.
نکته جالب: تئاتر مارینسکی تنها سالن تئاتر در جهان است که دو ارکستر سمفونیک حرفه‌ای دارد – یکی برای اجراهای اپرایی و دیگری برای کنسرت‌های سمفونیک. این ویژگی منحصر به فرد، مارینسکی را به مرکزی بی‌نظیر برای موسیقی کلاسیک تبدیل کرده است.
معماری تئاتر مارینسکی
معماری تئاتر مارینسکی ترکیبی خیره‌کننده از سبک‌های مختلف است که در طول ۱۶۰ سال تکامل یافته است. ساختمان اصلی (مارینسکی I) نمونه‌ای برجسته از معماری نئو-باروک روسی است. نمای بیرونی با ستون‌های سفید و گنبد فیروزه‌ای رنگش، از دور خودنمایی می‌کند. ورودی اصلی با طاق‌های بلند و تزئینات مجسمه‌ای، بازدیدکنندگان را به دنیایی از شکوه و هنر دعوت می‌کند.
سالن اصلی تئاتر شاهکاری از طراحی داخلی است. دیوارها با روکش چوب طلایی رنگ و آینه‌های بزرگ تزئین شده‌اند. سقف سالن با نقاشی‌های دیواری باشکوهی پوشیده شده که صحنه‌هایی از اپراها و باله‌های کلاسیک را به تصویر می‌کشند. صندلی‌ها از چوب گردوی مرغوب ساخته شده‌اند و با پارچه مخمل آبی تیره پوشانده شده‌اند که همخوانی زیبایی با دکور طلایی سالن دارد.
یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد سالن اصلی، سیستم آکوستیک آن است که به عنوان یکی از بهترین‌های جهان شناخته می‌شود. طراحی خاص سقف و دیوارها به گونه‌ای است که صدا به طور یکنواخت در تمام نقاط سالن پخش می‌شود. حتی در دورترین صندلی‌ها، شنوندگان می‌توانند کوچکترین نوای موسیقی را با وضوح کامل بشنوند.
ساختمان جدید مارینسکی-۲ که در سال ۲۰۱۳ افتتاح شد، طراحی مدرنی دارد اما با معماری تاریخی ساختمان اصلی هماهنگ است. این سالن با گنجایش ۲۰۰۰ نفر، مجهز به پیشرفته‌ترین فناوری‌های صحنه‌ای است. دیوارهای شیشه‌ای آن امکان دید وسیعی از رودخانه نوا و شهر سن پترزبورگ را فراهم می‌آورد. جالب اینجاست که طراحی داخلی سالن جدید نیز از المان‌های سنتی روسی الهام گرفته است.
صحنه اصلی تئاتر مارینسکی یکی از بزرگترین و مجهزترین صحنه‌های جهان است. این صحنه به عمق ۲۲ متر و عرض ۱۸ متر، امکان اجرای پیچیده‌ترین تولیدات اپرا و باله را فراهم می‌کند. سیستم مکانیکی صحنه که در قرن نوزدهم طراحی شده بود، هنوز هم با دقت و ظرافت بی‌نظیری کار می‌کند و امکان تغییر سریع دکوراسیون‌های پیچیده را ممکن می‌سازد.
بخش‌های مختلف تئاتر مارینسکی
مجموعه تئاتر مارینسکی امروزه شامل چندین ساختمان و بخش مختلف است که هر کدام ویژگی‌های منحصر به فردی دارند:
سالن اصلی (مارینسکی I)
ساختمان تاریخی تئاتر که در سال ۱۸۶۰ افتتاح شد، قلب مجموعه مارینسکی محسوب می‌شود. این سالن با گنجایش ۱،۶۲۵ نفر، میزبان مهم‌ترین اجراهای اپرا و باله است. طبقه همکف سالن شامل صندلی‌های راحتی با دید عالی به صحنه است، در حالی که چهار طبقه بالکن با طراحی نعل اسبی، امکان دید از زوایای مختلف را فراهم می‌آورد. جالب اینجاست که بالکن سلطنتی در طبقه دوم، هنوز هم با همان دکوراسیون قرن نوزدهمی حفظ شده است.
در پشت صحنه سالن اصلی، دنیایی از فعالیت‌های هنری جریان دارد. این بخش شامل ۳۰ اتاق رختکن برای هنرمندان، چندین سالن تمرین رقص، کارگاه‌های دکورسازی و خیاطی، و حتی یک کتابخانه تخصصی موسیقی است. یکی از دیدنی‌ترین بخش‌های پشت صحنه، موزه تئاتر است که لباس‌ها، دکورها و اسناد تاریخی مربوط به ۱۶۰ سال فعالیت هنری را به نمایش گذاشته است.
سالن اپرا (مارینسکی II)
این سالن مدرن که در سال ۲۰۱۳ افتتاح شد، با معماری معاصر خود مکمل ساختمان تاریخی است. مارینسکی-۲ دارای دو سالن اصلی است: سالن بزرگ با گنجایش ۲،۰۰۰ نفر برای اجراهای اپرا و باله، و سالن کوچکتر با ۱،۱۰۰ صندلی برای کنسرت‌های مجلسی. طراحی صندلی‌ها در این سالن به گونه‌ای است که هیچ جای بدی برای نشستن وجود ندارد – حتی دورترین صندلی‌ها دید و شنود عالی دارند.
ویژگی منحصر به فرد مارینسکی-۲، سیستم صحنه متحرک آن است که امکان تغییر سریع بین انواع مختلف تولیدات هنری را فراهم می‌کند. این ساختمان همچنین شامل استودیوهای ضبط حرفه‌ای، کلاس‌های آموزشی و فضاهای چندمنظوره برای اجراهای تجربی است. دیوارهای شیشه‌ای بزرگ در لابی، منظره‌ای خیره‌کننده از رودخانه نوا و شهر سن پترزبورگ ارائه می‌دهد.
سالن مارینسکی-۳
این سالن کوچکتر با گنجایش ۲۰۰ نفر، در سال ۲۰۱۳ در ساختمانی مجاور افتتاح شد و مخصوص اجراهای آزمایشی و آثار جدید است. فضای صمیمی این سالن امکان تعامل نزدیکتر بین هنرمندان و مخاطبان را فراهم می‌آورد. طراحی ساده اما کاربردی این سالن، تمرکز را کاملاً بر روی اجرای هنری قرار می‌دهد.
امکانات آموزشی و پژوهشی
مجموعه مارینسکی شامل آکادمی باله واگانووا، یکی از معتبرترین مدارس رقص جهان است. این آکادمی که در سال ۱۷۳۸ تأسیس شده، هنرمندان مشهوری مانند آنا پاولووا، واتسلاو نیژینسکی و رودولف نورئیف را تربیت کرده است. همچنین، مرکز پژوهشی مارینسکی به مطالعه و حفظ سنت‌های موسیقی و رقص روسی می‌پردازد.
نکته جالب: تئاتر مارینسکی یکی از معدود سالن‌های تئاتر جهان است که کارگاه تولید تمام بخش‌های یک اجرا را در خود دارد – از دکورسازی و خیاطی لباس گرفته تا ساخت لوازم صحنه و حتی تولید کفش باله مخصوص. این امکان باعث می‌شود کیفیت تمام عناصر یک اجرا در بالاترین سطح ممکن باشد.
نکات بازدید از تئاتر مارینسکی
بازدید از تئاتر مارینسکی تجربه‌ای منحصر به فرد است که نیاز به برنامه‌ریزی دقیق دارد. در اینجا نکات کلیدی برای لذت بردن از این تجربه را مرور می‌کنیم:
رزرواسیون و خرید بلیط
برای بازدید از اجراهای مارینسکی، بهتر است حداقل ۲-۳ ماه قبل برنامه‌ریزی کنید، به ویژه برای اجراهای مشهور مانند باله “دریاچه قو” یا اپرای “بوریس گودونوف”. بلیط‌ها را می‌توان از طریق وبسایت رسمی تئاتر (به زبان انگلیسی) خریداری کرد. قیمت بلیط بسته به نوع اجرا و محل نشستن از ۱۰۰۰ روبل (حدود ۱۵ دلار) برای صندلی‌های بالکن تا ۳۰۰۰۰ روبل (حدود ۴۵۰ دلار) برای صندلی‌های ویژه متغیر است.
اگر قصد دارید در فصل تابستان (ژوئن تا آگوست) از مارینسکی دیدن کنید، توجه داشته باشید که این فصل مصادف با جشنواره‌های هنری متعدد در سن پترزبورگ است و تقاضا برای بلیط بسیار بالا می‌رود. برای صرفه‌جویی در هزینه، می‌توانید اجراهای دانشجویی یا تمرین‌های عمومی را انتخاب کنید که کیفیت هنری بالایی دارند اما قیمت بلیط بسیار مناسب‌تر است.
پوشش مناسب
روسی‌ها برای مراسم فرهنگی احترام خاصی قائلند. اگرچه امروزه پوشش رسمی اجباری نیست، اما بهتر است از لباس‌های نیمه‌رسمی استفاده کنید. مردان می‌توانند کت و شلوار یا حداقل یک پیراهن رسمی بپوشند. برای زنان، لباس مجلسی یا دامن و بلوز مناسب است. از پوشیدن شلوار جین، تی‌شرت یا کفش ورزشی خودداری کنید.
زمانبندی بازدید
اجراهای اپرا معمولاً از ساعت ۷ عصر شروع می‌شوند و ممکن است تا ۴ ساعت طول بکشند (با دو وقفه بین پرده‌ها). باله‌ها معمولاً کوتاه‌تر هستند (حدود ۲-۳ ساعت). توصیه می‌شود حداقل ۳۰ دقیقه قبل از شروع برنامه در تئاتر حاضر شوید تا زمان کافی برای تحویل لباس‌های زمستانی (در فصل سرما)، پیدا کردن صندلی و گشت‌زنی در لگوی زیبای تئاتر داشته باشید.
تورهای پشت صحنه
تئاتر مارینسکی تورهای ویژه‌ای را برای بازدید از پشت صحنه ارائه می‌دهد. این تورها که معمولاً صبح‌ها برگزار می‌شوند، شما را به دنیای جادویی پشت پرده می‌برند. در این تورها می‌توانید از کارگاه‌های دکورسازی، اتاق‌های تمرین رقصندگان و حتی صحنه اصلی دیدن کنید. هزینه تور حدود ۱۵۰۰ روبل است و بهتر است از قبل رزرو شود.
آداب تماشای اجرا
در فرهنگ روسی، تماشای اجرای هنری با آداب خاصی همراه است. هنگام ورود به سالن، بهتر است ساکت باشید و از صحبت کردن با صدای بلند خودداری کنید. عکاسی و فیلمبرداری در حین اجرا ممنوع است. در بین پرده‌های اپرا یا باله، تماشاگران معمولاً به لابی می‌روند و درباره اجرا گفتگو می‌کنند. پس از پایان اجرا، معمولاً کف‌زدن طولانی‌مدت مرسوم است و هنرمندان ممکن است چندین بار برای تشکر به صحنه بازگردند.
نکته ویژه: اگر شانس بیاورید و در یک اجرای ویژه شرکت کنید، ممکن است شاهد سنت جالب “پرتاب گل” باشید که در آن تماشاگران گل‌های خود را به سوی صحنه پرتاب می‌کنند. این سنت قدیمی معمولاً در اجراهای افتتاحیه یا برای هنرمندان بسیار مشهور انجام می‌شود.
چرا باید از تئاتر مارینسکی بازدید کنیم؟
تئاتر مارینسکی تنها یک سالن نمایش نیست؛ اینجا تجربه‌ای است که هر هنردوستی باید حداقل یک بار در زندگی خود داشته باشد. در اینجا به دلایل اصلی که مارینسکی را به مقصدی بی‌نظیر تبدیل کرده است می‌پردازیم:
تجربه هنری ناب
در مارینسکی، شما شاهد اجراهایی با بالاترین سطح هنری جهان خواهید بود. گروه باله مارینسکی که به عنوان یکی از بهترین گروه‌های باله جهان شناخته می‌شود، تکنیک و ظرافتی خیره‌کننده دارد. ارکستر سمفونیک مارینسکی تحت رهبری والری گرگیف، تفسیرهایی عمیق و پرشور از آثار کلاسیک ارائه می‌دهد. کیفیت صدا در سالن اصلی چنان عالی است که کوچکترین نوای موسیقی با وضوح کامل شنیده می‌شود.
اجرا در مارینسکی فقط یک نمایش نیست، بلکه سفری به قلب فرهنگ روسیه است. وقتی باله “دریاچه قو” را در زادگاهش تماشا می‌کنید، یا اپرای “بوریس گودونوف” را با همان صحنه‌پردازی‌های تاریخی می‌بینید، درک عمیق‌تری از این آثار پیدا می‌کنید. اینجا جایی است که سنت‌های چندصدساله هنر روسی زنده نگه داشته می‌شوند.
تاریخ زنده
وقتی وارد سالن اصلی مارینسکی می‌شوید، در واقع پا به مکانی می‌گذارید که بزرگان هنر روسیه در آن قدم زده‌اند. چایکوفسکی در همین سالن ایستاده و اولین اجرای “زیبای خفته” را تماشا کرده است. شالیاپین در همین صحنه آواز خوانده و نیژینسکی در همین سالن رقصیده است. این حس تاریخ زنده، تجربه‌ای است که در کمتر سالن تئاتری در جهان می‌توان یافت.
تئاتر مارینسکی شاهد رویدادهای تاریخی بسیاری بوده است – از جشن‌های دوران تزاری گرفته تا روزهای سخت محاصره لنینگراد. دیوارهای این تئاتر روایت‌های بی‌شماری را در خود حفظ کرده‌اند که از طریق اجراهای هنری بازگو می‌شوند.
معماری خیره‌کننده
حتی اگر به اپرا یا باله علاقه‌ای نداشته باشید، معماری تئاتر مارینسکی به تنهایی ارزش دیدن دارد. ساختمان تاریخی با تزئینات طلایی، نقاشی‌های سقفی باشکوه و لوسترهای کریستالی، نمونه‌ای بی‌نظیر از معماری قرن نوزدهم است. ساختمان جدید مارینسکی-۲ نیز با ترکیب معماری مدرن و عناصر سنتی روسی، تجربه‌ای بصری منحصر به فرد ارائه می‌دهد.
دسترسی به بهترین اجراهای جهان
تئاتر مارینسکی یکی از معدود مکان‌های جهان است که می‌توانید در یک هفته هم شاهد یک اپرای کلاسیک روسی باشید، هم یک باله مدرن و هم یک کنسرت سمفونیک با رهبری یکی از بزرگترین رهبران ارکستر جهان. برنامه‌های مارینسکی چنان متنوع است که تقریباً برای هر سلیقه‌ای اجرایی مناسب وجود دارد.
علاوه بر این، مارینسکی میزبان جشنواره‌های بین‌المللی متعددی است که هنرمندان برجسته از سراسر جهان را به سن پترزبورگ می‌آورند. شرکت در این جشنواره‌ها فرصتی استثنایی برای تجربه هنر در بالاترین سطح آن است.
نکته ویژه: تئاتر مارینسکی یکی از معدود سالن‌های جهان است که هنوز هم از برخی تکنیک‌های صحنه‌پردازی قرن نوزدهمی استفاده می‌کند. مثلاً برای ایجاد اثر مه روی صحنه، از روش سنتی تبخیر آب گرم استفاده می‌کنند که کیفیتی منحصر به فرد به اجرا می‌بخشد.
سخن پایانی
تئاتر مارینسکی بیش از یک ساختمان یا یک سالن نمایش است؛ اینجا نماد زنده فرهنگ و هنر روسیه است. از روزی که در سال ۱۸۶۰ افتتاح شد تا امروز، مارینسکی شاهد لحظات تاریخی بسیاری بوده است – از اولین اجراهای شاهکارهای چایکوفسکی تا مقاومت هنرمندان در دوران محاصره لنینگراد، و از دوران شوروی تا رنسانس هنری امروز.
بازدید از مارینسکی فقط تماشای یک اجرا نیست، بلکه مشارکت در سنتی هنری است که نسل‌هاست زنده نگه داشته شده است. اینجا جایی است که موسیقی، رقص و معماری در هم می‌آمیزند تا تجربه‌ای خلق کنند که تمام حواس را تحت تأثیر قرار می‌دهد. صدای ارکستر، زیبایی رقص باله، شکوه معماری و حتی بوی چوب کهن سالن – همه در کنار هم لحظاتی فراموش‌نشدنی می‌سازند.
برای هنردوستان، سفر به سن پترزبورگ بدون بازدید از تئاتر مارینسکی مانند سفر به رم بدون دیدن کلیسای سنت پیتر است. اینجا مکانی است که باید آن را تجربه کرد، نه فقط دید. پس اگر فرصت سفر به سن پترزبورگ را پیدا کردید، حتماً بلیطی برای یکی از اجراهای مارینسکی تهیه کنید – تجربه‌ای که سال‌ها در خاطرتان خواهد ماند.
و در پایان، به یاد داشته باشید که مارینسکی فقط برای علاقه‌مندان به موسیقی کلاسیک نیست. این تئاتر با برنامه‌های متنوع خود – از اجراهای مخصوص کودکان گرفته تا تولیدات مدرن – چیزی برای عرضه به هر نوع سلیقه‌ای دارد. مهم این است که با ذهنی باز به این معبد هنر قدم بگذارید و اجازه دهید زیبایی آن شما را تحت تأثیر قرار دهد.
شاید روزی سفر شما به سن پترزبورگ به پایان برسد، اما خاطره‌ی تماشای اجرایی در تئاتر مارینسکی، مانند ملودی زیبایی که پایان نمی‌پذیرد، همیشه با شما خواهد ماند. امیدواریم از مطالعه تئاتر مارینسکی سن پترزبورگ لذت برده باشید و با دیدگاه ارزشمند خود، نارون را در ارائه محتواهای گردشگری مفید یاری نمایید.
منابع: Mariinsky-theatre.com
