مسجد جامع قیروان، که به نام مسجد عقبه بن نافع نیز شناخته میشود، یکی از برجستهترین و بااهمیتترین مساجد جهان اسلام است که در شهر تاریخی قیروان در تونس واقع شده است. این مسجد نه تنها به عنوان یک مکان عبادی، بلکه به عنوان نمادی از شکوه و عظمت معماری اسلامی در شمال آفریقا شناخته میشود. شهر قیروان در فاصله یک ساعته از شهر سوسه قرار دارد که از مقاصد تور تونس نارون است و امکان بازدید از این مسجد را نیز فراهم می کند.
مسجد قیروان کجاست؟
شهر قیروان در شمال شرقی کشور تونس قرار دارد و به عنوان یکی از مهمترین مراکز فرهنگی و مذهبی در تاریخ اسلام محسوب میشود. این شهر در سال ۶۷۰ میلادی (۵۰ هجری قمری) توسط سردار مسلمان، عقبه بن نافع، تأسیس شد و به سرعت به یکی از مراکز اصلی گسترش اسلام در شمال آفریقا تبدیل گردید. مسجد جامع قیروان در قلب این شهر تاریخی واقع شده و با مساحتی بالغ بر ۹۰۰۰ متر مربع، یکی از بزرگترین مساجد جهان اسلام به شمار میرود و امروزه از محبوب ترین جاهای دیدنی تونس است.
تاریخچه مسجد قیروان
تاریخچه مسجد جامع قیروان به سال ۶۷۰ میلادی بازمیگردد، زمانی که عقبه بن نافع، پس از فتح مناطق شمال آفریقا، تصمیم به تأسیس شهری به عنوان پایگاه نظامی و مرکز گسترش اسلام گرفت. او در همان سال، مسجدی کوچک با ساختاری ساده بنا نهاد که بعدها به مسجد جامع قیروان معروف شد. این مسجد در ابتدا دارای ابعاد کوچکی بود و سقف آن مستقیماً بر روی ستونها قرار داشت.
در طول قرون متمادی، این مسجد شاهد توسعهها و بازسازیهای متعددی بوده است. در دوره اغلبیان (قرن ۹ میلادی)، مسجد به طور قابل توجهی گسترش یافت و به شکل کنونی خود نزدیک شد. در این دوره، شبستانهای جدید، حیاط وسیع و منارهای بلند به مسجد اضافه شدند. همچنین، در این دوره، مسجد به عنوان یک مرکز علمی و آموزشی برجسته شناخته میشد و دانشجویان بسیاری از سراسر جهان اسلام برای تحصیل به این مکان میآمدند.
در دورههای بعدی، به ویژه در زمان فاطمیان و مرینیان، مسجد قیروان مورد توجه ویژهای قرار گرفت و تزئینات و الحاقات جدیدی به آن افزوده شد. با این حال، با زوال شهر قیروان در قرون بعدی، اهمیت مسجد نیز کاهش یافت، اما همچنان به عنوان یکی از نمادهای برجسته معماری اسلامی باقی ماند.
معماری مسجد جامع قیروان
معماری مسجد جامع قیروان ترکیبی است از سادگی و عظمت که نشاندهنده هنر و مهارت معماران مسلمان در طول تاریخ است. این مسجد دارای یک حیاط بزرگ مستطیلشکل است که با سنگفرشهای مرمری پوشیده شده و اطراف آن را رواقهایی با طاقهای نیمدایرهای احاطه کردهاند. این حیاط به عنوان فضایی برای تجمع و عبادت در هوای آزاد مورد استفاده قرار میگیرد و نقش مهمی در تهویه طبیعی مسجد ایفا میکند.
شبستان اصلی مسجد در سمت جنوبی حیاط قرار دارد و شامل ۱۷ ردیف ستون است که سقف را پشتیبانی میکنند. این ستونها از سنگ مرمر ساخته شدهاند و برخی از آنها از بناهای رومی و بیزانسی قدیمی بازیافت شدهاند که نشاندهنده تأثیرات معماری پیشین بر ساختار مسجد است. سقف شبستان با چوبهای حکاکیشده تزئین شده و جلوهای بینظیر به فضای داخلی میبخشد.
یکی از برجستهترین ویژگیهای معماری مسجد، مناره بزرگ و مربعیشکل آن است که در گوشه شمال غربی حیاط قرار دارد. این مناره سه طبقه دارد که هر طبقه به شکل مربعی است و طبقه بالایی کوچکتر از طبقه زیرین خود است. ارتفاع مناره به ۳۱.۵ متر میرسد و به عنوان یکی از قدیمیترین منارههای جهان اسلام شناخته میشود. گفته میشود که بخش اول مناره در دوران هشام بن عبدالملک ساخته شده و بخشهای بعدی در دورههای بعدی تکمیل شدهاند.
مسجد قیروان دارای چندین گنبد است که هر کدام به زیبایی تمام تزئین شدهاند. گنبد اصلی بر روی محراب قرار دارد و به عنوان یکی از قدیمیترین گنبدهای ساختهشده در شمال آفریقا شناخته میشود. گنبد دیگری در ورودی اصلی مسجد قرار دارد که به گنبد “بابالبهو” معروف است و با تزئینات هندسی و کتیبههای قرآنی مزین شده است.
منبر مسجد نیز یکی از آثار هنری برجسته آن است که از چوب ساج ساخته شده و با حکاکیهای دقیق و ظریف تزئین شده است. این منبر به عنوان قدیمیترین منبر جهان اسلام شناخته میشود و هنوز در محل اصلی خود قرار دارد.
بازدید از مسجد جامع قیروان تونس
بازدید از مسجد جامع قیروان، یکی از مهمترین و باشکوهترین اماکن مذهبی و تاریخی تونس، تجربهای فراموشنشدنی برای هر گردشگری است که به تاریخ، معماری و فرهنگ اسلامی علاقهمند باشد. این مسجد که در قلب شهر تاریخی قیروان قرار دارد، با دیوارهای مستحکم، مناره باشکوه، حیاط وسیع و شبستانی با ستونهای باستانی، ترکیبی بینظیر از سادگی و شکوه را به نمایش میگذارد. ورود به این مسجد، سفری در زمان است که بازدیدکنندگان را به دوران طلایی تمدن اسلامی و شکوه خلافتهای اسلامی در شمال آفریقا میبرد.
یکی از جذابترین بخشهای بازدید، مشاهده معماری خیرهکننده این بنا از نزدیک است. مناره مربعشکل مسجد، با ارتفاع بیش از ۳۰ متر، یکی از قدیمیترین و تأثیرگذارترین منارههای جهان اسلام محسوب میشود و از فاصلهای دور بر شهر قیروان سایه افکنده است. این مناره که در طول قرون متمادی همچنان استوار باقی مانده، نمادی از اقتدار و استحکام معماری اسلامی در منطقه محسوب میشود. گردشگران میتوانند از زاویههای مختلف، این شاهکار معماری را مشاهده کرده و عکسهایی زیبا از آن ثبت کنند.
پس از ورود به حیاط وسیع مسجد، اولین چیزی که توجه را جلب میکند، طاقهای بلند و رواقهای زیباست که اطراف صحن مسجد را احاطه کردهاند. این فضا با سنگفرشهای مرمرین، ترکیبی از زیبایی و سادگی را به نمایش میگذارد. در روزهای گرم تابستان، سایه این طاقها پناهگاهی دلپذیر برای زائران و بازدیدکنندگان فراهم میکند. معماری این حیاط نهتنها از نظر زیباییشناسی فوقالعاده است، بلکه به تهویه طبیعی هوا در فضای داخلی مسجد کمک میکند.
در بخش داخلی، شبستان مسجد، با ستونهای کهن و سقف چوبی حکاکیشده، فضایی پر از اصالت و قدمت را به نمایش میگذارد. این ستونها که بسیاری از آنها از بناهای رومی و بیزانسی بازماندهاند، نشاندهنده پیوند میان تمدنهای پیشین و هنر اسلامی هستند. منبر چوبی مسجد، یکی دیگر از گنجینههای ارزشمند آن است که از چوب ساج ساخته شده و یکی از قدیمیترین منبرهای جهان اسلام محسوب میشود. جزئیات حکاکیهای این منبر چنان ظریف و زیباست که هر بینندهای را مجذوب خود میکند.
بازدید از محراب مسجد، تجربهای معنوی و استثنایی است. این محراب که با کاشیهای زیبا و نقوش اسلامی تزئین شده، مرکز توجه نمازگزاران است و نوری که از روزنههای بالای آن عبور میکند، حس آرامش و تقدس را در فضا پراکنده میسازد. گردشگران میتوانند در این فضا لحظاتی به تأمل پرداخته و از حضور در یکی از تاریخیترین مساجد جهان لذت ببرند.
در کنار معماری و زیباییهای بصری، مسجد قیروان نقشی کلیدی در تاریخ و فرهنگ تونس ایفا کرده است. در گذشته، این مسجد نهتنها مکانی برای عبادت، بلکه مرکزی برای آموزش علوم دینی، ریاضیات، فلسفه و زبان عربی بوده است. بسیاری از دانشمندان بزرگ جهان اسلام در این مکان تحصیل کردهاند و تأثیرات فکری و علمی آن در سراسر جهان اسلام احساس شده است.
امروزه، بازدید از مسجد جامع قیروان، فرصتی بینظیر برای درک بهتر از فرهنگ و تمدن اسلامی است. گردشگران از سراسر جهان به این مکان مقدس سفر میکنند تا با تاریخچه غنی آن آشنا شوند و از فضای بیبدیل آن الهام بگیرند. چه شما یک عاشق معماری باشید، چه یک پژوهشگر تاریخ اسلام یا حتی فردی که به دنبال آرامش و سکوت معنوی است، مسجد قیروان با فضای روحانی و معماری باشکوه خود، تجربهای منحصربهفرد و خاطرهانگیز برای شما به ارمغان خواهد آورد.
سخن پایانی
مسجد جامع قیروان نه تنها به عنوان یک مکان عبادی، بلکه به عنوان نمادی از تاریخ، فرهنگ و هنر اسلامی در شمال آفریقا شناخته میشود. این مسجد با تاریخچهای پربار و معماریای بینظیر، گواهی است بر عظمت و شکوه تمدن اسلامی در طول قرون متمادی. بازدید از این مسجد، سفری است به اعماق تاریخ و فرصتی برای درک بهتر از هنر و معماری اسلامی که در هر گوشه آن جلوهگر است. امیدواریم از مطالعه معرفی و راهنمای بازدید مسجد قیروان تونس لذت برده باشید و با دیدگاه ارزشمند خود، نارون اکوتور را در ارائه محتواهای گردشگری مفید یاری نمایید.
منابع: SmartHistory.org